Fintech, sự kết hợp của thuật ngữ tài chính (financial) và công nghệ (technology), là việc áp dụng các cải tiến và đổi mới thông minh của công nghệ thông tin vào các hoạt động dịch vụ tài chính, hỗ trợ khách hàng hoặc tổ chức cung cấp các dịch vụ tài chính theo những cách thức mới hơn, nhanh hơn so với những phương thức hiện có. Fintech cùng với tiêu dùng hứa hẹn sẽ là bước ngoặt thay đổi ngành bán lẻ, tiêu dùng tại Việt Nam.
Tại Mỹ, lĩnh vực fintech hiện đã mở rộng nhanh chóng và đáng kể, theo một số đánh giá, hơn 197 tỷ USD đã được chi tổng thể cho fintech trong năm 2014. Kể từ cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008, hình thức công nghệ tiêu dùng này được dự đoán sẽ mang lại nhiều ảnh hưởng mới cho lĩnh vực ngân hàng. Các phân khúc quan trọng nhất của lĩnh vực tài chính có thể sẽ bị ảnh hưởng bởi tiềm năng của fintech trong việc chuyển đổi lĩnh vực này.
Cơ hội để Việt Nam phát triển công nghệ tiêu dùng
Việt Nam có dân số đông và trẻ (hơn 98 triệu vào năm 2021), tỷ lệ sử dụng điện thoại thông minh cao (72%) và thị trường thương mại điện tử đang mở rộng nhanh chóng. Hỗ trợ từ chính phủ trong việc thúc đẩy thanh toán di động; Tỷ lệ dân số trẻ cao ở một quốc gia rộng lớn như Việt Nam sẽ tạo ra một thị trường tiềm năng đáng kể cho lĩnh vực fintech.
Khoảng 36,2 triệu người sử dụng dịch vụ thanh toán điện tử vào năm 2021, tăng 12,1% so với cùng kỳ năm 2020, theo Báo cáo Triển vọng Công nghệ Thông tin Việt Nam 2021 của TopDev, nền tảng tuyển dụng trong lĩnh vực công nghệ thông tin. Theo dự báo của NHNN, giá trị thanh toán qua thiết bị di động tại Việt Nam dự kiến sẽ tăng từ 16 tỷ USD năm 2016 lên khoảng 70,9 tỷ USD vào năm 2025, tức là tăng hơn 4 lần. Một động lực quan trọng khác thúc đẩy nhiều giao dịch điện tử hơn là sự bùng phát dịch bệnh Covid-19 và các sự kiện khó khăn, điều này cũng đang góp phần vào sự tăng trưởng của hoạt động kinh doanh Fintech tại Việt Nam.
Nhằm thiết lập và hoàn thiện hành lang pháp lý, tạo môi trường thuận lợi cho thị trường Fintech phát triển, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã công bố nhiều chương trình, đề án liên quan đến phát triển đa dạng sản phẩm, dịch vụ, xây dựng mô hình kinh doanh, hệ thống thanh toán điện tử, phát triển hạ tầng Fintech, xây dựng cổng thông tin khởi nghiệp.
Ngành Fintech tại Việt Nam
Tại Việt Nam, nhu cầu về các dịch vụ tài chính cá nhân được dự đoán cũng sẽ tăng và ngày càng phát triển. Ngân hàng Nhà nước dự báo đến năm 2025, tín dụng cá nhân sẽ chiếm khoảng 24% thị trường dịch vụ tài chính ứng dụng công nghệ. Điều này cho thấy tiềm năng phát triển to lớn và mức độ quan tâm cao đối với các giải pháp fintech trên thị trường công nghệ tiêu dùng Việt Nam.
Hơn 70% doanh nghiệp fintech hiện là startup tại Việt Nam. Trong đó 48% doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực thanh toán, cung cấp cho người tiêu dùng và người bán các giải pháp thanh toán kỹ thuật số hoặc dịch vụ thanh toán trực tuyến như 2C2P, VTPay, OnePay, VTCPay, BankPlus, VinaPay, VNPay, Senpay.
Số lượng doanh nghiệp Fintech đã phần nào phản ánh tốc độ phát triển công nghệ tài chính của nước ta. Nếu chỉ có khoảng 40 doanh nghiệp Fintech trên thị trường công nghệ tiêu dùng của quốc gia vào cuối năm 2016, thì sẽ có hơn 150 doanh nghiệp vào cuối năm 2021. Mô hình cho vay ngang hàng (P2P) là một trong nhiều lĩnh vực mà các doanh nghiệp Fintech Việt Nam tham gia, cùng với thanh toán và ví điện tử, tiền kỹ thuật số và chuyển tiền (Blockchain, Crypto & kiều hối).
E-wallet & thanh toán online
E-wallet, còn được gọi là Ví điện tử, là một công cụ tạo tài khoản cho phép người dùng gửi tiền trực tuyến từ tài khoản của họ cho người khác. Ví điện tử hiện cung cấp một loạt các tính năng và dịch vụ hữu ích bên cạnh khả năng thanh toán và chuyển tiền. Người dùng có thể nhanh chóng mua hàng tại các điểm giao dịch bán lẻ bằng cách nhúng mã QR vào ứng dụng. Nhằm nâng cao tính bảo mật, đảm bảo an toàn và được chấp nhận trong bối cảnh dịch bệnh, đây là loại hình thanh toán không dùng tiền mặt.
Ví kỹ thuật số có lịch sử lâu đời hơn bạn có thể nhận ra. Năm 1997, Coca-Cola đã giới thiệu hệ thống đầu tiên giống ví kỹ thuật số. Tại Helsinki, Phần Lan, nhà sản xuất nước giải khát đã chế tạo hai máy bán hàng tự động nhận thanh toán bằng tin nhắn văn bản. Hai năm sau, vào năm 1999, PayPal đã giới thiệu dịch vụ chuyển tiền điện tử của mình để xử lý các giao dịch mua và bán sản phẩm trực tuyến. PayPal đã chọn tập trung vào việc lấy tiền định danh hơn là tạo ra tiền ảo của riêng mình, trái ngược với các đối thủ Beenz và Floonz.
M-Pesa của Kenya và Alipay của Alibaba đều lần lượt được giới thiệu vào năm 2003 và 2007. Cả hai đều cung cấp các phương án thanh toán bằng điện thoại di động. Ở Châu Phi, M-Pesa có 37 triệu người dùng và Alipay có 1,3 tỷ người dùng.
MoMo hiện là ví điện tử dẫn đầu về các chỉ số như fintech, chiếm thị phần cao nhất tại Việt Nam với 68%, theo báo cáo “Người tiêu dùng kết nối” quý I/2023 do Decision Lab - đối tác độc quyền của YouGov tại Việt Nam - thực hiện. phối hợp với Hiệp hội Mobile Marketing Việt Nam (MMA). Cụ thể, siêu ứng dụng MoMo nắm giữ 68% thị phần ví điện tử trong quý I/2023, tiếp theo là Zalopay với 53%, Viettelpay với 27%, ShopeePay (Airpay) với 25% thị phần, VNPay ở vị trí thứ hai với 16 % và ví điện tử Moca (Grabpay) ở vị trí thứ sáu với 7%.
Cho vay ngang hàng
Các cá nhân có thể vay tiền trực tiếp từ người cho vay nhờ hình thức cho vay ngang hàng (cho vay P2P), loại bỏ sự cần thiết của các tổ chức tài chính đóng vai trò trung gian. Thông qua nền tảng cho vay, hai bên xử lý tất cả các giao dịch và thanh toán một cách độc lập. Chi phí duy nhất liên quan đến việc sử dụng nền tảng kết nối là phí dịch vụ cho hai bên.Theo một số liệu nhất định, hiện có khoảng 100 doanh nghiệp cho vay P2P đang hoạt động tại Việt Nam, bao gồm cả những doanh nghiệp đã bắt đầu hoạt động chính thức và những doanh nghiệp khác vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm, bao gồm Tima, Trust Circle, Borrowing, Lendmo, Wecash, InterLoan, và cho vay.
Các nhà phân tích kinh tế cho rằng hoạt động cho vay P2P ở Việt Nam hiện nay có thể khiến người tham gia gặp rủi ro bao gồm rủi ro tín dụng và rủi ro pháp lý. Hệ thống pháp luật hiện hành chưa hoàn thiện chính là nguyên nhân. Rủi ro bảo mật thông tin, lo ngại về đạo đức, rủi ro công nghệ vận hành và rủi ro nền tảng là một số vấn đề của công nghệ tiêu dùng này. Trên thực tế, nhiều chiến lược cho vay P2P đã bị lợi dụng tại thị trường Việt Nam, dẫn đến huy động tài chính đa cấp, lừa đảo, các trường hợp tín dụng đen trá hình, đòi nợ thuê trái pháp luật và cho vay nặng lãi. Người đi vay dễ trở thành công cụ, mục tiêu của lừa đảo, rửa tiền hoặc có thể bị ép trả lãi suất cắt cổ, cao hơn nhiều so với lãi suất ngân hàng đưa ra.
Công nghệ Blockchain và tiền điện tử Cryptocurrency
Tiền điện tử được đưa ra và phát hành bởi các dự án Blockchain. Công nghệ tiêu dùng này được sử dụng như một phương tiện trao đổi giống như tiền thật trong đời thực, nhưng các giao dịch này diễn ra trên nền tảng Blockchain.
Thông tin liên quan đến các giao dịch tiền điện tử sẽ luôn được giữ an toàn và bảo mật và không thể sửa đổi hoặc xóa trong bất kỳ trường hợp nào nhờ cơ chế mã hóa cơ sở dữ liệu của công nghệ chuỗi khối. Đặc biệt, số tiền này có thể được tạo ra bởi bất kỳ cá nhân hoặc nhóm nào. Tuy nhiên, việc cộng đồng người dùng chấp nhận và sử dụng rộng rãi tiền điện tử sẽ quyết định giá trị của nó. Hơn 16,6 triệu người tại Việt Nam hiện đang sở hữu tiền điện tử. 31% trong số họ là chủ sở hữu Bitcoin. Việt Nam đứng thứ ba trong việc áp dụng tiền điện tử, sau Nigeria và Ấn Độ, trong một nghiên cứu trên 389.345 người từ 26 quốc gia khác nhau. Tỷ lệ người Việt Nam báo cáo sở hữu tiền điện tử là khoảng 23%.
Việt Nam là quốc gia đứng đầu thế giới về mức độ chấp nhận tiền điện tử trong hai năm 2021 và 2022, theo Báo cáo thị trường tiền điện tử Việt Nam 2022. Ngoài ra, một phần đáng kể dân số ở Việt Nam là người nắm giữ. Đây là một trong 5 quốc gia hàng đầu về Blockchain và có lượng tiền điện tử lớn thứ hai ở ASEAN sau Thái Lan.MarketsandMarkets dự đoán rằng thị trường liên quan đến Blockchain Việt Nam sẽ tăng gấp 5 lần từ năm 2021 đến năm 2026, đạt giá trị gần 2,5 tỷ USD. BNB Smart Chain, Ethereum, Polygon và Solana là những hệ thống blockchain phổ biến nhất tại Việt Nam. Stablecoin phổ biến nhất để dự trữ là USDT. Thị trường đầu tư tiền điện tử Việt Nam chủ yếu sử dụng Layer 1 và DeFi.
Tuy nhiên, tại Việt Nam, tiền điện tử không được coi là phương tiện thanh toán hợp pháp và việc phát hành, cung ứng, sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp sẽ bị xử phạt hành chính từ 150 - 200 triệu đồng, hoặc có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 206 Bộ luật Hình sự năm 2015.Masan ứng dụng công nghệ tiêu dùng vào mảng bán lẻ
Masan hợp tác với Techcombank để cung cấp các dịch vụ tài chính cho khách hàng cùng với giải pháp công nghệ tiêu dùng hiện đại nhất, mang đến trải nghiệm mua sắm liền mạch hơn.Để nâng cao hơn nữa trải nghiệm mua sắm, sự tiện lợi trong các phương thức thanh toán cũng đã được nâng cao như một phần của công nghệ tiêu dùng trong hệ sinh thái. Khách hàng sử dụng phương thức thanh toán mới qua Techcombank Mobile như thanh toán một chạm hay quét mã QR sẽ không cần mang theo tiền mặt hay thẻ mà sẽ nhận được ưu đãi: giảm đến 20% nhu yếu phẩm tại WINLife và hoàn tiền thêm 2% không giới hạn. Ngoài ra, các thành viên mới của WINLife sẽ được giảm 50% chi phí cho đơn hàng ban đầu, tối đa là 50.000 đồng.
Ngoài việc cung cấp nhu yếu phẩm như thực phẩm và nơi ở, hệ sinh thái WINLife còn đặt các dịch vụ ngân hàng Techcombank trong tầm tay người tiêu dùng. Khách hàng có thể dễ dàng mở tài khoản của mình thông qua Techcombank Mobile, gửi tiền và rút tiền tại cửa hàng bằng máy gửi/rút tiền Techcombank CDM và sử dụng thanh toán một chạm/QR Code một cách dễ dàng và đơn giản như mua một chai nước tương CHINSU.
Mục tiêu của Masan là giảm chi phí cho các nhu yếu phẩm thiết yếu cho 100 triệu dân của Việt Nam bằng cách cung cấp cho họ những hàng hóa và dịch vụ chất lượng. Masan thực hiện mục tiêu này thông qua việc tăng năng suất thông qua các ý tưởng mới, sử dụng công nghệ, phát triển các thương hiệu mạnh và tập trung vào việc tận dụng các cơ hội sẵn có trong cuộc sống hàng ngày của đại đa số người tiêu dùng. Các công ty và công ty liên kết của Masan dẫn đầu ngành trong lĩnh vực sản xuất nguyên liệu công nghiệp, thịt có thương hiệu, hàng tiêu dùng nhanh, bán lẻ và chuỗi F&B.